مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم:
ملاک اسلامی‌سازی علوم تغییر جهان‌بینی است
خبرگزاری رسا ـ مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم، ملاک در اسلامی‌سازی علوم را تغییر جهان‌بینی عنوان کرد و گفت: در اسلامی‌سازی علوم تغییر جهان‌بینی و استفاده از وحی و سنت در تولید علم ملاک است، باید برای نجات بشر دست به دامن معارف بلند وحیانی شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی اسلامی‌سازی علوم، چیستی، چرایی و چگونگی از سلسله نشست‌های اسلامی‌سازی پیش از ظهر امروز در سالن همایش‌های دانشگاه مفید قم با سخنرانی دکتر ناصر قربان‌نیا، مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم برگزار شد.
قربان‌نیا در این نشست با طرح سؤالاتی همچون «اسلامی بودن علوم به چه معناست»، «مراد از اسلامی‌سازی علم چیست»، «اندیشیدن درباره اسلامی‌سازی علوم چه ضرورتی دارد»، «آیا اسلامی‌سازی علوم ممکن است یا ممتنع»، «آیا بین اسلامی‌سازی علوم انسانی و علوم طبیعی و نیز بین علوم انسانی توصیفی و تجویزی می‌توان تفاوت قایل شد» و سرانجام «اگر اسلامی‌سازی علوم نه تنها ممکن بلکه یه ضرورت و تکلیف است، چگونه می‌توان آن را محقق ساخت»، گفت: پرسش‌هایی از این دست سال‌هاست که یکی از دغدغه‌های مهم پاره‌ای از اندیشمندان بوده و کسانی تلاش کرده‌اند پاسخ این پرسش‌ها را ارایه کنند.
وی افزود: به نظر می‌رسد هنوز از چون و چرا درباره امکان علمی تولید علوم انسانی اسلامی گذر نکرده و شرایط تحقق آن را فراهم نساخته‌ایم، بنابراین به جهت اهمیت فوق‌العاده‌ای که این بحث دارد نباید آن را مغفول نهاد.
مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم با بیان این‌که تمنای علوم دینی به معنای اسلام و علم اسلامی به معنای خاص ضرورتا نیازمند این پیش‌فرض نیست که علوم انسانی در روزگار ما در وضع بحرانی به سر می‌برند، اظهار داشت: حتی اگر علوم انسانی را مبتلا به بحران ندانیم، می‌توانیم اندیشه تولید علم دینی را در سر بپرورانیم.
نجات بشر نیازمند معارف بلند وحیانی
قربان‌نیا خاطرنشان کرد: اگر دستاوردهای علم مدرن انسان را خشنود نمی‌کند، فهم علم جدید از هستی، نه تنها آسایش و آرامش را برای انسان به ارمغان نمی‌آورد بلکه تنهایی، افسردگی و نیاز کاذب را در او افزایش می‌دهد و اگر حتی علم جدید نتواند محیط زیست انسان و سلامت جسمی او را از آلودگی و ویرانی محفوظ بدارد باید برای نجات بشر و یا دست کم مساعدت به علم جدید دست به دامن معارف بلند وحیانی شد.
وی در ادامه تصریح کرد: مقدم بر این‌ها، به عنوان معتقد به دین و آموزه های وحیانی و روایی حتی اگر احتمال دهیم صاحب وحی و اولیای دین از طریق قرآن و روایات در مقام بیان حقایق عقلی، تجربی و تاریخی که در علوم کشف می‌شود بوده‌اند، باید نخست با اثبات آن درصدد کشف آن حقایق برآییم.
نظریه‌پردازی در علوم انسانی مسأله‌ای پر اهمیت در فلسفه علم
مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم با اشاره به این که نظریه‌پردازی در علوم انسانی، مسأله‌ای پراهمیت در فلسفه علم محسوب می‌شود و فیلسوفان علم باید به صورت جدی به این مسأله بپردازند، افزود: اما در عمل کسانی که قدری علوم انسانی و کمی علوم دینی می‌دانند دست به نظریه‌پردازی در باب اسلامی‌سازی علوم انسانی می‌زنند و در این میان تعداد اندکی می‌توان سراغ گرفت که با احاطه بر علوم اسلامی و آشنایی بسیار زیاد به علوم انسانی، فلسفه علم و به صورت خاص معرفت‌شناسی به اظهار نظر می پردازند.
وی ابراز داشت: برای اتصاف یک علم به وصف اسلامی ملاک‌هایی را می‌توان پذیرفت، اگر علمی بر اساس روش‌شناسی اسلامی و از منابع معتبر اسلامی اخذ شود، یعنی یقین‌آوری آن به جهت استناد آن به وحی یا سنت قطعی باشد، بی‌گمان علمی اسلامی است این تعریف آقای ملکیان از علوم اسلامی درست است که«علوم اسلامی، علومی هستند که شأن آنها فهم ، تبیین و دفاع از کتاب و سنت است و یا در آنها برای اثبات و نفی، رد و قبول و نقض و ابرام یک رأی به کتاب و سنت تمسک می‌شود» گرچه به نظر می‌رسد اسلامی بودن آنچه در ذیل تعریف آمده مسلم‌تر از آن است که در صدر تعریف ذکر شده است و ممکن است کسی، علمی که ابزاری برای فهم کتاب و سنت است را لزوما اسلامی نداند.
قربان‌نیا با بیان این‌که هرگاه علمی مستقیما بر منابع دینی استوار نباشد و با متدولوژی و منطق فهم دین کشف نشود، اما نتیجه آن با دین هماهنگ باشد، می‌توان آن را متصف به وصف دینی کرد، گفت: ممکن است علمی به اعتبار محل تولد و رشد آن که جامعه اسلامی است و یا از سوی مسلمانان تولید شده است، علم اسلامی تلقی شود، با اتکا بر این ملاک‌ها علومی همچون علم تفسیر، علم‌الحدیث، الهیات یا کلام اعم از قدیم و جدید، علم فقه، اخلاق اسلامی و بخش‌هایی از علوم قرآن و علم‌الاصول را بی‌گمان جزو علوم اسلامی تلقی می‌کنیم.
وی اظهار داشت: نظریه‌پردازی در اسلامی‌سازی علوم به علوم مزبور که ذاتا اسلامی‌اند بر نمی‌گردد، گرچه از جهاتی به این علوم ایراد وارد میکنند و حقا گاه در علم بودن برخی از آنها تردید می‌شود که بر فلسفه علم تحلیلی پوزیتیویستی مبتنی است، اما در اسلامی بودن آنها تردید نمی‌شود.
استفاده از وحی و سنت در تولید علم، ملاک اسلامی‌سازی علوم
مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم با اشاره به این‌که سخن از اسلامی‌سازی علوم گاه به صورت مطلق اعم از علوم انسانی و علوم طبیعی است و گاه از علوم انسانی مدرن اعم از توصیفی و تجویزی نشأت می‌گیرد، افزود: در اسلامی‌سازی این علوم طبعا تغییر جهان‌بینی و استفاده از وحی و سنت در تولید علم ملاک است.
وی در ادامه ابراز داشت: آقای ملکیان در نظریه امکان اسلامی‌سازی علوم دو ایراد مهم وارد کرده‌اند، اولا از کجا معلوم قرآن یا روایات در مقام بیان «حقایق عقلی و تجربی و تاریخی که در علوم کشف می‌شوند» بوده‌اند و ثانیا آنچه رد یا قبول می‌کنید صرفا بدین دلیل است که قرآن و روایات گفته‌اند و یا به علاوه براساس شیوه‌های استدلال و معیارهای رد و قبول خود آن علم نیز کار خود را توجیه معرفتی می‌کنید.
قربان‌نیا گفت: گرچه هر دو ایراد محل تأمل و بر پروژه کسانی که به صورت مبتذل و سطحی‌نگرانه و بدون محکم ساختن پایه‌های بحث، به فکر اسلامی‌سازی هستند، وارد است ولی قابل رد است، سخن ملکیان از این حیث درست است که باید علمی که به وصف اسلامی تولید می‌شود ارزش اقناعی داشته باشد و عقلای عالم و عالمان علوم مدرن تطابق مدعیات ما با واقع را بپذیرند.
وی خاطرنشان کرد: به تعبیری اگر هدف تولید علم اسلامی فقط برای متدینان به اسلام باشد این ایراد وارد نیست ولی ظاهرا تمنا و مطالبه علم اسلامی در واقع درخواست تولید و اظهار یک علم هرمونیک و جهانی است و سخنی که می‌توان با آقای ملکیان گفت این است که در متدلوژی علوم انسانی اختلاف مبنایی وجود دارد.
مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم افزود: اگر نخست فیلسوفانه اثبات شود که وحی منبع معرفت است و واقع نما، همینطور سنت، اگر مسأله‌ای را با استناد به وحی یا سنت اثبات کردیم، این هم علم است، علم به همان معنای اعتقاد یقینی کاشف از واقع ، در این صورت اشکال مرتفع خواهد شد، ولی اگر مراد این است که مدعا کجا به اثبات رسیده است سخن دقیقی است که کم‌کاری عالمان دین را در این حوزه برملا می‌کند.
وی با بیان این که دایره ادله در علوم اسلامی و متدلوژی آن گسترده است، ابراز داشت: روشن است که برای محکم‌کردن پایه‌ها باید از راه منطق و استدلال و برهان عقلی رفت، شناخت انسان براساس دین، تفاوت‌های جدی با انسان‌شناسی مدرن دارد، در انسان‌شناسی نیازمند روش‌هایی غیر از روش تجربی و حسی هستیم، عقل یک منبع معرفت است، شهود عرفانی را هم ممکن است منبع بدانیم، بی گمان وحی منبع مهم معرف انسان است.
قربان‌نیا ادامه داد: نه تنها در انسان‌شناسی که در هستی‌شناسی و در مرتبه بعد در شناخت ارزش‌ها باید به روش‌هایی که در شناخت معارف اسلامی به کار می رود توجه کرد، بی گمان چنان که پیش‌تر اشاره شد در گام نخست باید در اپیستمولوژی(معرفت شناسی)، ارزش معرفت‌شناختی آموزه‌های وحیانی اثبات شود.
فرآیند اسلامی‌سازی، راهی دشوار و پیچیده
وی در پاسخ به این سؤال که آیا ارزش معرفتی آموزه‌های وحیانی کمتر از ادعاهای عقلانی، حسی تجربی و یا شهود عرفانی است، اظهار داشت: فرآیند اسلامی‌سازی فرآیندی است بسیار دشوار و پیچیده و نیازمند دقت و احتیاط، سطحی‌نگری و سست‌اندیشی می‌تواند آسیب‌های جدی بیافریند، اگر این مسیر به نحو کاملا علمی و آکادمیک و نه ایدئولوژیک و نه از روی تعصب و نه به عنوان کار سیاسی مبتذل و به دور از افراط و تفریط طی شود، می‌تواند دارای برکاتی باشد.
مدیر گروه حقوق دانشگاه مفید قم افزود: برای نشان دادن اهمیت، پیچیدگی و دشواری راه به دو عالم مسلمان که هر دو به جد به اسلامی‌سازی علم، جامعه و دانشگاه تفطن داشته و توجه داده‌اند اشاره می‌کنیم که چگونه با استفاده از منابع واحد به دو دیدگاه متفاوت رسیده‌اند.
عدم کارایی روش نقلی در شناخت موضوعات انسانی
وی خاطرنشان کرد: درحالی که آیت‌الله مصباح یزدی به نقد کلی بر مبنای علوم می‌پردازند و برای اسلامی‌سازی اثبات مبانی علوم را دنبال میکنند و تصریح میکنند که این تصور خام است که با روش نقلی بتوان به شناخت موضوعات انسانی پرداخت و هر علمی که از آیات و روایات استخراج می‌شود را هم نمی‌توان علم دینی دانست، چرا که برخی از این معلومات(همچون مثال‌های قرآن) تنها نقشی ابزاری برای تبیین هدف دین دارند و خود جزئی از علم دینی نیستند، همانگونه که عقل نیز از نظر اسلام معتبر است ولی همه مدرکات آن همچون معادلات دو مجهولی یا مسائل منطق، جزء دین به شمار می روند.
محصول عقل اعم از علوم طبیعی، ریاضی، انسانی و فلسفه است
قربان‌نیا ادامه داد: در همین بحث آیت‌الله جوادی آملی ره‌آورد عقل را همچون نقل، اسلامی می داند و می‌گوید اگر نقل معتبر ما انزله ا... است عقل برهانی و نیز تجربی ما الهمه ا... است و این هردو منبع معرفت دینی است و هرکدام بال وصول بشر به شناخت حقایق دینی هستند، عقل به معنای وسیعش حجت است و پیام و آورده هر دلیل عقلی یا نقلی پیام و محتوای دین است و محصول عقل به معنای وسیع آن اعم از علوم طبیعی، ریاضی، انسانی و فلسفه است.
وی گفت: آیت‌الله جوادی نه تنها با اعتماد به نگاه عالم به اسلامی سازی علوم می‌اندیشد بلکه راه لحاظ معلوم را نیز مغفول نمی‌نهد، چون حقیقتا عالم صنع خدای تعالی است پس علم لاجرم الهی و دینی ست و هرگز علم الحادی نداریم و از آن جهت که علم کشف و قرائت طبیعت و جهان است و صدر و ساقه جهان فعل فعل خداست پس پرده از فعل خدا برمی دارد، چون علم تبیین و تفسیر فعل خداست الهی و دینی است و این سخنان محل تأمل و پژوهش بیشتر است./907/پ201/ی
ارسال نظرات